Trong bối cảnh thị trường âm nhạc đang ngày càng phát triển và đa dạng, vấn đề về đạo nhạc đã trở thành một trong những điểm nóng thu hút sự quan tâm của cả người làm âm nhạc và công chúng. Hiểu rõ về khái niệm và tầm quan trọng của đạo nhạc là cơ sở để thúc đẩy tính sáng tạo và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong ngành âm nhạc.
Vậy đạo nhạc là gì? Như thế nào được coi là đạo nhạc? Cùng VietVocal tìm hiểu qua bài viết này nhé!
Mục lục
1. Khái niệm đạo nhạc là gì?
Đạo nhạc trong tiếng anh là music plagiarism hoặc musical plagiarism, được gọi là việc sao chép âm nhạc hoặc sử dụng lại các yếu tố của một tác phẩm âm nhạc mà không có sự cho phép của tác giả hay chủ sở hữu gốc, đã trở thành một vấn đề phức tạp và gây tranh cãi.
Có hai trường hợp đạo nhạc là: Đạo ý tưởng (như nhịp điệu hoặc motif), và bê nguyên một đoạn hoặc toàn bộ một bài hát. Ở trường hợp thứ 2, nếu như hợp pháp, được phép sẽ sử dụng cụm từ lấy sample. Đạo nhạc không chỉ liên quan tới việc sao chép toàn bộ tác phẩm, mà nó còn bao gồm cả việc sử dụng một phần nhỏ, đủ để người nghe có thể nhận biết tác phẩm gốc.
Trong một bài hát có rất nhiều yếu tố có thể bị đạo như: cấu trúc bài hát, giai điệu, ca từ, kết cấu, nhịp điệu, vòng hợp âm, hòa thanh. Dù vậy, thực tế cho thấy, số lượng nốt nhạc và những quy định nhạc lý vẫn còn hạn chế vậy nên sẽ có những trường hợp “đạo nhạc một cách vô ý” – Nghĩa là người sau hoàn toàn không biết đến bài hát kia mà khi sáng tác vẫn có những ca từ hay giai điệu tương tự nhau.
2. Như thế nào được coi là đạo nhạc?
Từ giải thích trong tài liệu của WIPO (Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới) và cách hiểu thực tiễn nêu trên có thể thấy rằng có hai yêu cầu cơ bản để có thể kết luận một hành vi được coi là đạo nhạc:
2.1. Điều kiện cần: Về việc bắt chước toàn bộ hay một phần
Âm nhạc gồm tổng thể nhiều thứ tạo nên, trong đó cách hiểu thông thường nhất nêu như trên thì việc lấy bất cứ nét giai điệu nào hoặc có bất cứ môtip nào giống, hay sử dụng bất cứ sample nào của tác phẩm khác có thể bị coi là hành vi đạo nhạc.
2.2. Điều kiện đủ: Về việc tỏ ra mình tự sáng tác nguyên bản
Nghĩa là việc sao chép, bắt chước bất kỳ phần nào của một tác phẩm sẽ không bị coi là đạo nhạc nếu không tỏ ra mình là người tự sáng tác ra tác phẩm nguyên bản. Tức là nếu bạn sử dụng để tái tạo tác phẩm của mình, bạn phải thể hiện rõ ràng rằng bạn đã sử dụng tác phẩm của người khác và ghi credit cho họ (trong văn học gọi là “trích dẫn”). Và tất nhiên, khi đã ghi trích dẫn, điều này đồng nghĩa với việc bạn phải có sự đồng ý từ tác giả tác phẩm gốc.
Có thể lấy một số ví dụ để làm rõ việc ghi trích dẫn này:
– “Ave Maria” của Gounod sử dụng hòa âm của Bach, nhưng họ ghi trích dẫn rõ ràng và không có sự phản đối từ phía Bach. Trong trường hợp này, việc này không bị xem là xâm phạm hoặc đạo nhạc.
– Gần đây, bài hát “Wild Wild West” của Will Smith ghi rõ rằng họ lấy mẫu (sample) từ “I Wish” của Stevie Wonder và một phần nét giai điệu từ “Kool Moe Dee”. Điều này có nghĩa là họ đã ghi trích dẫn một cách rõ ràng và trả tác quyền cho các tác giả. Bởi vì nếu họ có quyền làm tác phẩm phái sinh, họ cũng có quyền từ chối cho phép ai đó sử dụng tác phẩm của họ.
– Trong một trường hợp nổi tiếng khác, bài hát “Hung Up” của Madonna sử dụng một phần nét giai điệu từ “Gimme Gimme” của Abba làm hooks (điểm tựa), và họ cũng ghi trích dẫn và trả một số tiền tác quyền lớn cho Abba.
– Đặc biệt, gần đây, bài “Girl on Fire” của Alicia Keys cũng ghi trích dẫn vì lấy một đoạn ngắn từ tác phẩm khác của Earl Shuman, nhưng vấn đề này đã gây ra một cuộc kiện tụng khi tác giả cho rằng việc sử dụng vượt quá mức cho phép.
Do đó, không có ai cấm bạn ứng tác từ tác phẩm gốc, nhưng khi bạn làm điều đó, bạn phải ghi trích dẫn đầy đủ và phải được sự đồng ý của tác giả. Còn về vấn đề lợi ích kinh tế giữa hai bên, đó là một thỏa thuận do hai bên tự thương lượng. Tuy nhiên, trường hợp bạn lấy bất kỳ phần nào mà không ghi trích dẫn, rồi tự cho mình là sáng tác độc lập tạo ra tác phẩm nguyên bản, thì đó mới là đạo nhạc.
3. Tác động của việc đạo nhạc
Việc đạo nhạc không chỉ ảnh hưởng đến người sáng tác gốc mà còn có những tác động rộng rãi đối với ngành công nghiệp âm nhạc và cả cộng đồng người yêu nhạc. Dưới đây là một số tác động quan trọng của việc đạo nhạc:
3.1. Tác hại đối với người sáng tác và người sáng tạo
Việc đạo nhạc gây thiệt hại trực tiếp đối với người sáng tác và người làm âm nhạc khác. Khi tác phẩm của họ bị sao chép hoặc sử dụng lại mà không có sự cho phép, họ mất đi cơ hội thu nhập từ công việc sáng tạo của mình. Điều này không chỉ là vấn đề về tài chính mà còn liên quan đến sự công nhận và đánh giá cho công lao của họ.
3.2. Giảm tính đa dạng và sáng tạo trong ngành âm nhạc
Đạo nhạc làm giảm tính độc đáo và sự đa dạng của ngành âm nhạc. Khi những yếu tố âm nhạc bị sao chép một cách không hợp lệ, những tác phẩm mới sẽ trở nên giống hệt nhau và mất đi sự độc đáo. Điều này cản trở sự phát triển và sáng tạo trong ngành, khiến cho nguồn cung cấp âm nhạc trở nên đơn điệu và thiếu tính mới mẻ.
3.3. Ảnh hưởng đến người nghe và người tiêu dùng
Việc đạo nhạc cũng có thể tác động đến trải nghiệm âm nhạc của người nghe và người tiêu dùng. Khi một bài hát bị sao chép mà không có sự thay đổi hoặc cải thiện, người nghe có thể cảm thấy không hài lòng vì cảm giác như họ đang nghe lại điều gì đó mà họ đã từng nghe trước đây. Điều này cũng có thể ảnh hưởng đến hình ảnh và danh tiếng của người thực hiện tác phẩm mới.
3.4. Mất lòng tin từ phía khán giả
Việc đạo nhạc có thể làm mất lòng tin từ phía khán giả và người hâm mộ. Khi họ phát hiện ra rằng một tác phẩm không phải là sáng tác thật sự mà chỉ là một phiên bản sao chép, họ có thể cảm thấy bị lừa dối và không còn tin tưởng vào sự chân thành của người thực hiện.
3.5. Ảnh hưởng đến quyền sở hữu trí tuệ và đạo đức âm nhạc
Việc đạo nhạc cản trở quyền sở hữu trí tuệ và tạo ra môi trường không lành mạnh cho sự phát triển âm nhạc. Điều này làm mất đi sự đáng trọng của quyền sáng tạo và tạo ra một thái độ không tôn trọng quyền lợi của người khác. Nó cũng gây ra tranh cãi đạo đức trong cộng đồng người làm âm nhạc và khán giả.
4. Biện pháp phòng ngừa và giải quyết đạo nhạc
Để ngăn chặn việc đạo nhạc và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong ngành âm nhạc, có một số biện pháp phòng ngừa và giải quyết mà người làm âm nhạc có thể thực hiện. Điều này giúp duy trì sự sáng tạo và tính độc đáo của nguồn nhạc, đồng thời bảo vệ quyền lợi của những người đóng góp.
4.1. Hiểu rõ về quyền sở hữu trí tuệ
Người làm âm nhạc cần phải hiểu rõ về quyền sở hữu trí tuệ và quy định liên quan đến việc sử dụng tác phẩm của người khác. Hiểu rõ về quyền lợi và trách nhiệm của mình giúp họ tránh vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác và bảo vệ tác phẩm của mình.
4.2. Sáng tạo từ nguồn cảm hứng
Một cách hiệu quả để tránh đạo nhạc là tìm cách sáng tạo từ nguồn cảm hứng và ý tưởng của riêng mình. Thay vì sao chép từ nguồn khác, hãy tìm cách thể hiện ý tưởng của bạn một cách độc đáo và sáng tạo. Điều này giúp bạn xây dựng danh tiếng cá nhân và tạo nên những tác phẩm mang dấu ấn riêng của mình.
4.3. Sử dụng mẫu âm thanh hợp lệ
Nếu bạn muốn sử dụng mẫu âm thanh hoặc lấy mẫu từ tác phẩm khác, hãy đảm bảo rằng bạn đã có sự cho phép từ người sáng tác gốc hoặc đã mua bản quyền phù hợp. Điều này đảm bảo rằng bạn không vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và không gây ra vấn đề liên quan đến đạo nhạc.
4.4. Giải quyết xung đột một cách xây dựng
Trong trường hợp xảy ra tranh cãi hoặc phát hiện đạo nhạc, việc giải quyết xung đột một cách xây dựng là quan trọng. Hãy thảo luận và tìm hiểu về việc giải quyết một cách hợp tác, có thể là thông qua thỏa thuận hoặc giải pháp pháp lý. Tránh việc kéo dài xung đột và bảo vệ quyền lợi của mọi bên.
4.5. Giới thiệu hệ thống quản lý tác quyền
Sử dụng hệ thống quản lý tác quyền và bản quyền là một biện pháp quan trọng để bảo vệ tác phẩm của bạn. Hệ thống này giúp bạn kiểm soát việc sử dụng tác phẩm và theo dõi các nguồn thu nhập từ tác phẩm của mình.
Mong rằng bài viết trên sẽ giúp các bạn hiểu rõ Đạo nhạc là gì? Như thế nào được coi là đạo nhạc cũng như cách để phòng ngừa và giải quyết hành vi đạo nhạc. Cảm ơn các bạn đã dành thời gian đọc bài viết, hãy theo dõi VietVocal thường xuyên để cập nhật những bài viết mới nhất nhé!
